لزوم توجه به حقوق کودک

مسئله توجه به حقوق کودک و موضوعاتی همچون اعلامیه حقوق بشر و کنفوانسیون حقوق کودک، از اموری است که طی چند سال گذشته، نظر بسیاری از رسانه های جمعی به ویژ ارباب جراید و مطبوعات را به خود جلب کرد است.

حال آنکه دین مبین اسلام، قرن ها پیش درباره حقوق کودک سخن به میان آورده و تکالیف ویژه ای را در این باب برای پدر و مادر و اطرافیان کودک برشمرده است. بزرگان و پیشوایان دینی نیز در عمل و سفارش، اهتمام بالایی به این امر داشته اند. رسول گرامی اسلام در این باره می فرماید:

اَحِبُّوا الصِّبْیانَ وَارْحَمُوهُمْ وَ اِذا اَوعَدْتُمُوهُمْ شَیْئا فَفُو لَهُمْ فَاِنَّهم لا یَرَوْنَ اِلاّ اَنَّکُم تَرْزُقُونَهُم.

به کودکان محبت کنید و به آنها ترحم ورزید. وقتی به آنان وعده دادید، وفا کنید؛ زیرا آنها جز اینکه شما را روزی دهنده خود می بینند، تصور دیگری ندارند.

امام سجاد علیه السلام نیز درباره حقوق فرزندان فرموده است:

حق فرزند تو این است که بدانی او از تو و پیوسته به تو در خیر و شر امر دنیاست. تو نیز از نظر نیک ادب کردن و راهنمایی او به پروردگارش و کمک به طاعت او مسئول هستی. پس عمل تو درباره او، عمل کسی باشد که می داند در احسان به او، پاداش و در بدی به او کیفر می بیند.

اسـلام، در روش تـربـيـتـى خـود، انـسان‌ها را به الگوها، ايده آل‌ها و نمونه‌هاى برتر تـوجـه مـى‌دهـد. تاثير الگوهـا در ساخته شدن فرد و اجتماع بركسى پوشيده نيست. خـانـواده، كـوچـك‌تـريـن واحـد اجـتـمـاعـى اسـت كـه سـلول اوليـه آن را زن و شـوهـر تـشـكـيـل مـى‌دهـنـد. الگـوى اسـلام بـراى خـانـواده ايـده آل كـدام است؟ اسلام چه خانواده‌اى را برتر مى شمارد؟ خانواده برتر از نظر اسلام چه ويژگي‌هايى دارد؟ و...
مـقاله حاضر با عنوان ((ويژگي‌هاى خانواده برتر در اسلام )) به بيان اين مهم پرداخته اسـت. از ايـن رو، پس از مقدمه اى كوتاه و تبيين مفهوم خانواده و ملاك برترى ، به نمونه هـايى از خانواده برتر در قرآن كريم پرداخته است. پس از آن ، ضمن معرفى برترين خـانـواده در مـنـظـر اسـلام ، ويژگي‌هاى خانواده برتر در سه محور اصالت خانوادگى، ويژگي‌هاى نفسانـى اركان خانـواده و ويژگي‌هاى رفتارى آنان مورد بررسى قرار گرفته است و در پايان چند نكته به عنوان نتيجه‌گيرى ارائه گرديده است .
واژه‌هاى كليدى : خانواده ، خانواده برتر، ويژگي‌هاى خانواده برتر.

ریشه های ناسازگاری خانواده ها را نباید فقط در درون خانواده ها جست بلکه باید ان را در ورای خانواده و در نظام اجتماعی کل هم جست و جو کرد .

خانواده یک نهاد و واحد اجتماعی و مطابق با نیازهای فطری هر فرد در هر جامعه و فرهنگ است و حفظ استحکام و قوام آن نیز محتاج تلاش و همفکری همه اندیشمندان مسئول و دانشمندان علوم انسانی و تربیتی است. یکی از ویژگی های دنیای امروز، انفجار علم و دانش در همه حوزه ها و تاثیر ژرف آن در زندگی فردی واجتماعی است. به تناسب این گسترش علوم، حیات روانی انسان ها پیچیدگی می یابد و برای شناخت بهتر انسانها نسبت به یکدیگر در مناسبات اجتماعی که خانواده بارزترین و عمیق ترین نمونه ی آن است، محتاج به علم و دانشی بیش از گذشته هستیم.

تاثیر خانواده بر فرد

1_تکوین شخصیت فرد

2_حمایت و ارشاد

3_ارامش روانی

4_تحقق شخصیت مستقل

_ فرد در خانواده متولد می شود و والیدن و دیگر اعضای خانواده از او مواظبت می کنند. این کم ترین کاری است که هر خانواده برای فرزند انجام می دهد.

_خانواده بر شکل گیری شخصیت فرد به عنوان عضوی از اجتماع موجودی متفکر و دارای اراده و شناخت تاثیر زیادی دارد؛ زیرا : با رشد جسمی کودک، روان او نیز در ارتباط با محیط و انسان های دیگر شکل می گیرد و رشد پیدا می کند. خانواده اولین محیط اجتماعی است که فرد در ان قرار می گیرد و والدین و اطرافیان کودک اولین کسانی اند که با ان ارتباط برقرار می کنند. نوع رفتار آن ها در اعمال، اندیشه ها، احساسات و به طور کلی شخصیت فرد تاثیر زیادی دارد. مثلا:

 _ نوع رفتار والدین با کودک

 _ تعداد افرادی که با کودک رابطه دارند

 _ فرزند چندم خانواده بودن

 _ نوع رفتار والدین با فرزند

 _ نوع رفتار والدین با یکدیگر

همگی در شخصیت فرد نقش دارند.

_اگر فرد در خانواده ای رشد پیدا کند که در ان تصمیم گیری در همه ی امور ب عهده ی مرد است ،نظر او در موقعیت زن متفاوت استبا نظر فردی که در خانواده ای بزرگ شده است که در ان پدر و مادر به ظور مشترک تصمیم گیری میکنند.

_فردی ک در بزرگ سالی در تصمیم گیری مشکل دارد ،میتواند ریشه های این تردید را در تعارضهای رفتاری و گفتاری بزرگ تر ها در دوران کودکی خویش جست و جو کند.

_انچه ب عنوان وجدان در فرد شکوفا میشود و رفتار او را کنترل میکند،حاصل عمل و گفتار والدین و اعضای خانواده در کودکی است.

  فرد نه تنها از نظر جسمی مدیون خانواده است ،مهمتر از ان ،از نظر روانی و شخصیتی نیز تحت تاثیر خانواده قرار دارد.

_ اگر خانواده نباشد شما درادامه تحصیل با چه مشکلاتی روبرو می شوید؟ چهار مورد از نقش های ارشادی و حمایتی خانواده تان را بنویسید.

تهیه لوازم تحصیل، تهیه لباس و کفش مناسب، همکاری با اولیا ی مدرسه، کمک در انجام تکالیف.

_ زندگی یک زوج جوان از خویشاوندان یا آشنایان خود را در نظر بگیرید. چهار مورد از نقش های ارشادی و حمایتی خانواده آنهارا بنویسید.

کمک در تهیه در مسکن، کمک در نگه داری کودک، کمک در تهیه جهیزیه، کمک در مواقع بیماری.

نقش خانواده تنها محدود به دوره کودکی فرد نیست با کمی تامل می توانید نقش خانواده را در دوره ای که فرد اموزش رسمی را در مدرسه اغاز میکند در دوره جوانی و در امر ازدواج و تشکیل خانواده و بعد از ان نیز دریابید.

همه ی انسان ها به محبت، صمیمیت، عشق و آرامش روانی نیاز دارند و خانواده اولین زمینه اجتماعی است که این نیاز ها در آن برآورده می شود به طوری که حتی فرد بعد ار ازدواج هم به نوعی دیگر مدیون خانواده است. با تشکیل خانواده انسان از نظر عاطفی آرامش پیدا می کند و از سردرگمی ها و خستگی ها و تلاطم های روانی او کاسته می شود. پس خانه برای او ب صورت مامنی در می آید که بعد از فراغت از کار و درگیری های روزمره در آن به اسودگی خاطر دست می یابد.

خانه و خانواده ی جدید، جایگاهی است که فرد می تواند شخصیت مستقل خویش را در ان تحقق بخشد. مرد با کار مستقل در بیرون و زن با کار در منزل یا بیرون از منزل و هر دو با تلاش برای تربیت فرزند ، شخصیت مستقل خویش را تحقق می بخشند . و اینده  و زندگی اجتماعی کودک خود را رقم میزنند .

گروه به مجموعه ای از دو یا چند نفر گفته می شود که منظور اصلی آنها هموار ساختن راه دستیابی به یک هدف مشترک می باشد. گروههای رسمی واحدهایی هستند که به قصد نیل به اهداف معین و مشخص تشکیل می شوند اما گروههای غیر رسمی معمولاً به طور خودجوش و براساس علاقه متقابل اعضا تشکیل می گردند. این گروهها برای روابط شخصی و اجتماعی اهمیت ویژه ای قایل هستند. مهم ترین سودی که از رهگذر عضویت در گروه عاید افراد می شود، ایجاد موقعیت جهت تأمین نیازهای شخصی است. 

قانون اساسي جمهوري اسلامي به موضوع خانواده به عنوان يك موضوع كليدي توجه كرده و در يكي از مواد خود تصريح كرده است كه كليه قوانين كشور بايستي در جهت تقويت خانواده و دفاع از استحكام آن باشد اما تحولاتي كه در دهه‌هاي اخير در كشور مشاهده مي‌شود، نگراني‌هاي زيادي را به وجود آورده كه گويا ما از اهداف قانون اساسي دور شده‌ايم و در مجموع اين تحولات در مسير كارآمد شدن خانواده قرار گيرد وما روز به روز شاهد آثار ضعف در خانواده ايراني هستيم. البته اين مسئله صرفاً يك مسئله داخلي قلمداد نمي‌شود چرا كه تحولات خانواده در كشورهاي مختلف اين نگراني‌ها را به وجود آورده است. در سال 1990 سميناري در يونسكو در مورد آينده خانواده برگزار شده كه در آن مطرح شد كه ما مشكلي را نسبت به سياست‌هاي دولتي داريم به طوري‌كه سياست‌هاي دولتي تا الآن در خدمت حمايت ازفرد قرار داشتند. يعني مي‌گوييم اقشار آسيب‌پذير، كودان، سالمندان، زنان و... هستند و سيستم حمايتي از اين اقشار هميشه فعال بوده، در صورتي‌كه تاكنون سيستم حمايتي از خانواده به عنوان يك كل منسجم شكل نگرفته است. اين در حالي است كه سيستم حمايت از خانواده از افراد به دليل اينكه نسبتي را بين اين اقشار و خانواده برقرار نكرده است، گاهي حمايت از فرد به تضعيف خانواده منجر مي‌شود. يعني اين اقدامات و تصميمات سازماندهي شده تأثيرات منفي بر خانواده گذاشته است. اين يك طرف قضيه است وطرف مقابل آن، برنامه‌ريزي‌هايي است كه در دهه‌هاي اخير نسبت به خانواده با قيدي خاص شده است. مانند برنامه‌هايي براي خانواده شهدا، خانواده‌هاي بي‌سرپرست و خانواده‌هاي كم‌ بضاعت. نگاه حمايتي خانواده نيز بيشتر نگاه كميته امدادي بوده است به طوري‌كه از خانواده‌هاي ضعيف حمايت اقتصادي مي‌شده است.
ما در تحليل علت مشكلات خانواده و آسيب‌شناسي آن در اينجا با سه برداشت مواجه هستيم. اين سه برداشت در يك سطح از تحليل قرار ندارند كه به سه سطح از تحليل در مورد مشكلات خانواده اشاره مي‌كنم و در هر زمينه فقط به سر فصل‌هاي آن خواهم پرداخت.

  _ چگونه می توان میزان ناسازگاری را در خانواده ها کاهش داد؟

1 آموزش جوانان در انتخاب همسر.

2 تشابه در شرایط خانوادگی و ارزش های مورد قبول.

3 تشابه از نظر سطح تحصیلات.

4 تشابه از نظر مالی و اقتصادی.

_توجه به معیار ها و ارزش های دینی چگونه می تواند موجب کاهش ناسازگاری در خانواده شود؟

 ارزش های دینی باعث توجه به امور اخلاقی و پایبندی به خانواده می شود و نیز از اصراف و تجمل گرایی در خانواده ها می کاهد.

اگر چه نظام خانواده در زندگی اجتماعی کمتر از گذشته شده است اما هنوز هم این نقش مهم و اساسی است و برای ان جایگزینی نیست.بعضی از صاحب نظران برای حذف نظام خانواده طرح هایی پیشنهاد دادند که با شکست روبرو شد.

خانواده یک خرده نظام ضروری است که سلامت و بقای افراد را به عهده دارد و همچنان پابرجاست.

اول:نقش مهم و غیر قابل انکار خانواده در زندگی فرد.

دوم:نقش گسترده و تعیین کننده خانواده در نظام اجتماعی کل به طوری که حذف ان نظام اجتماعی را با هزینه های سرسام اوری روبرو خواهد کرد.

خانواده نیز یک نظام اجتماعی است.گروه های متفاوت در بعضی چیز ها شبیه هم و در بعضی چیز ها متفاوتند.

از ملاک هایی که گروه هارا از هم جدا میکند:

1_ بزرگ یا کوچک بودن

2_ میزان دوام و پایداری

3_ میزان نظم گروهی

4_ نحوه عضویت و ورود به گروه

5_ چگونگی روابط اعضا با یکدیگر(میزان نظم گروهی)

6_ ارزش ها و هنجار های گروه و...

گروه خانواده با گروه های دیگر تفاوت دارد:

اگر به گذشته های دور برگردیم و از نخستین گروه هایی که انسانها تشکیل داده اند سراغ بگیریم میفهمیم زنان و مردانی بوده اند که در غالب خانواده باهم زندگی میکردند.پس سابقه تشکیل خانواده از گروه های دیگر بیشتر است.

گروه های دیگر بعد از مدتی از هم میپاشند و از بین میروند اما زن و مردی که باهم ازدواج میکنند اغلب تا اخر عمر با هم میمانند.

افراد اغلب برای ارضای یکی از تمایلات خود عضو گروه های دیگر میشوند برای مثال برای انجام فعالیت های سیاسی در انجمن های سیاسی عضو میشوند یا برای اوقات فراغت و انجام فعالیت های دسته جمعی عضویت گروه های سنی را می پذیرند اما در خانواده زن و مرد در موارد زیادی مشارکت دارند.به همین علت رابطه ی افراد در خانواده عمیق تر و گسستن ان دشوارتر است.

خانواده به عنوان منزله اجتماعی:ویژگی های خانواده و اثر گذاری ان بر فرد و جامعه باعث شده است تا نقش ها و الگو های عمل این گروه بیشتر از گروه های دیگر پابرجا باشد.تا ان جا که افراد پیش از ان که خانواده را یک گروه بدانند به ان به عنوان یک منزله ی اجتماعی نگاه میکنند.مانند کودکی که در بازی اش بارها نقش  مادر پدر فرزند و ... را بازی میکند.

خانواده از دو جهت قابل برسی است:

الف)خانواده به عنوان یک گروه یعنی مجموعه ای از افراد که خود را ما تلقی میکنند و روابط پایدار و منظم دارن.

ب)خانواده به عنوان نظام اجتماعی یعنی مجموعه ای از نقش های متقابل به هم پیوسته که برای تحقق بخشیدن به هدفی مشترک با هم پیوند یافته اند.

الگو های عمل نقش شوهر                                             میزان اجبار و الزام

  نفقه دادن                            اگر شوهری از دادن نفقه به همسرش خودداری کند مورد بازخواست قانون قرار میگیرد. 

رعایت احترام همسر                      اگر شوهری در حضور دیگران به همسرش توحین کند دیگران او را سرزنش میکنند.

فرض میکنیم افراد تشکیل دهنده خانواده یک زن و مرد بدون فرزند باشند.پس هر یک از این نقش ها الگو های عملی دارند و در واقع ان نقش از الگو های عمل تشکیل شده است و هر کدام  در مقابل یکدیگر وظایف و حقوقی دارند.

فرض کنید در خانواده ای به مجموعه زن و مرد فرد سومی به عنوان فرزند اضافه شود.پس همراه با افزایش تعداد اعضای خانواده دو نقش پدری و مادری نیز در خانواده مطرح میشود.پس در کنار مجموعه نقش زن و شوهری نقش پدر . مادر . فرزند صورت میگیرد.هر یک از این نقش ها الگو های عمل مربوط به خود را دارند.

برای هر یک از نقش های زیر چند الگوی عمل بنویسید.

1_ نقش پدری:تامین مخارج خانه_برطرف کردن نیاز های عاطفی _ برقرار کردن کار های بیرون منزل.

2_نقش مادری:مراقبت از فرزندان کوچک_ نظافت خانه_رفع نیاز های عاطفی.

3_ نقش فرزندی:کمک به والدین_مراقبت از بچه های کوچکتر_مشورت با والدین_ گوش کردن به حرف والدین.

اگر در یک لحظه همه ی افراد جامعه از زندگی در قالب نظام خانواده سر باز زنند ونقش های زن و شوهری و پدرو مادری خویش را رها کنند چه وضعی پیش خواهد امد؟

نابودی نسل_از بین رفتن ارامش روانی_زندگی حیوانی همراه با هرج و مرج.

1_ اجتماعی کردن فرزندان:افراد نمیتوانند مفید باشند مگر این که جامع پذیر شوند خانواده نخستین زمینه ی جامعه پذیری است که کار خود را از لحظه ی تولد فرد اغاز میکند .با وجود این که در جامعه های جدید عواملی غیر از خانواده نقش بسیاری در جامعه پذیر کردن افراذ ذارند.ولی هنوز هم خانواده مهمترین و نخستین عامل جامعه پذیری است.

2_مراقبت و نگه داری از کودکان و ناتوانان و سالمندان:افراد به غذا و پناهگاه و مراقبت نیاز دارند و در محیط خانواده این نیاز ها تامین میشود.به ویژه اعضای فعال و توانای خانواده از سایر اعضا که به دلیل خردسالی و پیری یا ناتوانی قادر به مراقبت از خود نیستند مراقبت و نگهداری میکنند.

3_ تولید نسل:یک جامعه بدون داشتن نظامی برای جایگزینی اعضای ان جامعه از نسلی به نسل دیگر قادر به ادامه ی حیات نیست.خانواده امکانی را فراهم میسازد که از طریق ان این جایگزینی تحقق میابد.